Sepiolit – Historia

Nazwa pochodzi od gr. sepia = mątwa i lithos = skała, kamień i nawiązuje do wewnętrznej muszli mątwy, do której minerał jest podobny.

Znany od czasów antycznych, używany jako środek myjący w łaźniach rzymskich ( pod nazwą Pietra sapo/ Pierre de Savon Maroc). Wydobywano wtedy piankę w kopalniach w Eskisehir (Anatolia).

 

Historia fajek z pianki

 

Ten minerał o drobnoporowatej strukturze, bardzo lekki i łatwy w obróbce, stał się popularnym materiałem fajczarskim w XVIII i XIX wieku. Świetnie nadający się do precyzyjnego rzeźbienia, o biało-kremowej barwie, zyskującej z czasem piękną patynę, znalazł zastosowanie głównie w wyrobie fajek luksusowych, często w połączeniu z bursztynowymi ustnikami i okuciami ze szlachetnych metali. Z sepolitu wykonywano fajki o precyzyjnych dekoracjach, a przy tym odporne na temperaturę. Wnikający w strukturę sepiolitu kondensat nie zmieniał smaku dymu i powodował zmianę barwy fajki na brązową.

 

4000 lat p.n.e.  –  Początki wykorzystania pianki morskiej. W Tureckim Eskisehir jednym z najstarszych eksponatów  jest bogato zdobiona pieczęć z sepiolitu.

1173 r. –  Słynny arabski podróżnik – Al Hravi – opisuje właściwości tego minerału z okolic dzisiejszej turcji.

XVII w. – zastosowali sepiolit do wyrobu fajek Turcy. Wskazuje na to turecka nazwa minerału „lületaşi”, tzn, kamień fajkowy

1683 r. – fajki znajdują się wśród łupów zdobytych podczas Odsieczy wiedeńskiej, Europejczycy po raz pierwszy zobaczyli weszli w ich posiadanie.

 

1723 r. – Karol Kovács, rzemieślnik z Budy, użył jako pierwszy do wyrobu fajki sepiolitu. Do szczególnej maestrii w wykonywaniu fajek z pianki morskiej doszli rzemieślnicy austro-węgierscy, zwłaszcza wiedeńscy.

 

XVIII w. – produkcja fajek na skalę przemysłową w Lemgo (Westwalia), Ruhle (Turyngia), Paryżu,

1750-1880 r. – okres największej popularności fajek z sepiolitu. Wytwarzano je w niewielu ośrodkach ze względu na trudno dostępny surowiec.

 

Szlachcic z fajką

Licencja: Public Domain

Obraz Edouarda Pingreta „Portret mężczyzny z fajką” 1828r.

 

 

 

XIX w. – produkcja fajek we Wiedniu.

 

XIX w. – Wyczerpanie złóż sepiolitu w Turcji, skąd importowano surowiec spowodowało spadek produkcji.

 

koniec XIX w. – powstała w Anglii fajka z kilku surowców, Cybuch jest z afrykańskiej tykwy calabash. Stożkowaty fragment tykwy, mocno wygięty, wypełniony jest w części stanowiącej główkę morską pianką, natomiast krótki fragment cybucha robiony jest zazwyczaj z wrzośca. Często nazywana jest ona fajką Sherlocka Holmesa.

 

poł. XX w. – Odkrycie nowych bogatych złóż w Afryce pozwoliło wwznowić produkcję, lecz zainteresowanie tym typem fajek jest obecnie głównie kolekcjonerskie.

 

1970 r. – rząd turecki zakazał eksportu nieprzetworzonej masy sepiolitu, w celu stymulacji produkcji krajowej. Tradycyjni producenci fajek z pianki morskiej zostali wypchnięci z rynku, (głównie producenci z Wiednia). Produkcja fajek i wyrobów z sepiolitu stała się właściwie monopolem tureckich producentów.

 

1920 – 1939 r. – W Polsce popularny metariał do wyrobu fajek szczególnie popularnych wśród Górali i Kaszubów:

„Zbocyłek se, ze jo przecie mom fajke, piekną fajecke z kohutkem, taką wiecie, jakie to Prokop z Ratułowa miewoł. Na taką — rzeke — fajecke, to i Anglik ocyska wywali. Trza zakurzyć.
Ta fajecka z morskiej piany, mo cybusek wykrącany… „

Z książki Gęśle z jawora, nakładem krakowskiego ogniska Związku Podhalan 1935

Post Author: admin