Gemmologia (z łac. gemma i gr. logos) – nauka o kamieniach szlachetnych i ozdobnych stosowanych w jubilerstwie i zdobnictwie.
Gemma – słowo to oznaczało najpierw każdy kamień szlachetny, następnie kamień grawerowany służący do pieczętowania a później kamień noszony także jako ozdoba. Gemma miała płaskorzeźbę rżniętą wypukło (kamea) lub wklęsło (intaglio).
Logos – oznacza naukę, mowę.
Cechy jakościowe barwnych kamieni szlachetnych i ozdobnych podlegają ocenie metrologicznej. Podstawowym zadaniem gemmologii jest określenie barwy, jej odcienia i nasycenia oraz innych efektów optycznych i własności fizycznych.
Jako nauka o kamieniach szlachetnych i kamieniach ozdobnych jest dziedziną młodą, chociaż jej podstawy kształtowały się już w czasach starożytnych. Za najstarsze opisy kamieni szlachetnych należy uznać wzmianki zawarte w Biblii oraz w Iliadzie i Odysei. Rozwinęła się w XIX wieku obok nauk przyrodniczych (geologii, mineralogii, krystalografii). Później związała się ściśle z podstawowymi kierunkami nowoczesnej fizyki i chemii.
Kierunki, którymi zajmuje się gemmologia
- prace poszukiwawcze, których celem jest pozyskiwanie nowych kamieni naturalnych i ich barwnych odmian,
- badania identyfikacyjne i wycena kamieni szlachetnych i ozdobnych,
- doskonalenie nowych metod diagnostycznych z wykorzystaniem najnowszych osiągnięć nauki i techniki,
- prace nad zunifikowaniem definicji i określeń w celu uściślenia pojęć i dostosowania ich do obowiązujących norm międzynarodowych,
- kształcenie nowej kadry specjalistów w zakresie rzeczoznawstwa kamieni szlachetnych i ozdobnych,
- wiadomości o składzie i właściwościach kamieni szlachetnych, a także materiałów służących do sporządzania imitacji kamieni szlachetnych.
Wraz z postępem wiedzy współczesna gemmologia stała się nauką o materiałach gemmologicznych.
Funkcjonując na styku mineralogii, fizyki, chemii materiałów oraz inżynierii materiałowej, zajmuje się badaniem składu, struktury i własności materiałów gemmologicznych, ich genezą i pochodzeniem, technikami pozyskiwania i przetwarzania.
Materiały gemmologiczne możemy podzielić na:
- kamienie naturalne – materiały pochodzenia naturalnego (przeważnie minerały) podatne na szlifowanie i polerowanie, trwałe a wykorzystywane przez człowieka głównie z uwagi na ich walory estetyczne (np. barwę, stopień przezroczystości, barwne efekty optyczne).
- kamienie syntetyczne – materiały pozyskiwane procedurami opracowanymi przez człowieka. Wiele z nich powstaje na wzór materiałów naturalnych (ta sama formuła chemiczna, struktura, własności fizyczne…). Niektóre z tych materiałów, nie mające odpowiednika w przyrodzie, określa się jako sztuczne, np. sztuczne granaty (GGG, YAG). Gemmologia interesuje się tymi materiałami syntetycznymi, które mogą być wykorzystywane ze względu na ich walory estetyczne.
- traktowane (poprawiane) – materiały naturalne i syntetyczne, których cechy i właściwości zostały zmodyfikowane procesami inicjowanymi i kontrolowanymi przez człowieka w taki sposób, by podnieść ich walory estetyczne.
W gemmologii używany jest także termin imitacja na określenie materiału naturalnego lub syntetycznego, którego przeznaczeniem jest naśladowanie określonego materiału naturalnego, choć niekiedy różnią się one znacznie pod względem składu chemicznego i struktury od naśladowanego materiału. Niektóre z tych materiałów bywają sztucznie modyfikowane traktowaniem w celu lepszego upodobnienia się do pierwowzoru.
